Fitoterapia
w chorobach
alergicznych
Część II
- Choroby
alergiczne
skóry
Choroby alergiczne skóry stanowią
najliczniejszą grupę schorzeń skóry.
Należą do nich zapalenie alergiczne
skóry (dermatitis allergica), wyprysk
(eczema), pokrzywka (urticaria),
plamica (purpura) i inne.
Alergią, nadwrażliwością lub uczuleniem nazywa
się zmianę reaktywności układu immunologicznego
i wytworzenie swoistych przeciwciał
- po kontakcie z substancją lub czynnikiem
alergizującym, czyli alergenem. Po powtórnym
zetknięciu organizmu z tym samym alergenem,
występuje reakcja alergiczna. Objawia się ona
najczęściej odczynami skórnymi w postaci zapalenia
skóry, zaczerwienienia i świądu oraz podrażnieniem
błon śluzowych. Mogą też wystąpić
reakcje alergiczne układowe (narządowe), z
których najczęstszą jest astma oskrzelowa, oraz
reakcje ogólnoustrojowe (wstrząs alergiczny).
Choroby alergiczne skóry
stanowią najliczniejszą grupę schorzeń skóry. Należą
do nich zapalenie alergiczne skóry (dermatitis
allergica), wyprysk (eczema), pokrzywka (urticaria),
plamica (purpura) i inne.
Alergiczne zmiany skórne powodują
najczęściej uczucie świądu, pieczenia,
towarzyszyć im może podwyższona
temperatura ciała, uczucie rozbicia,
biegunka.
|
Najczęstsza jest alergia kontaktowa (stykowa),
występująca po bezpośrednim kontakcie skóry z
alergenem. Powodem alergii kontaktowej są często
rośliny zawierające olejki lotne oraz kumaryny
i furanokumaryny, pochodzace z rodzin Apiaceae,
Lamiaceae, Asteraceae, Rutaceae i innych. Niektóre
z roślin leczniczych są powodem
|
Dyptam jesionolistny
- Dictamnus albus
|
fotoalergii
czyli uczulenia na światło słoneczne, występującego
po spożyciu rośliny lub preparatów farmaceutycznych
przygotowanych z ekstraktów. Fotoalergia
jest objawem fototoksycznego działania niektórych
związków kumarynowych, głównie furanokumaryn
(np. psoralenu czy angelicyny), obecnych głównie
w roślinach baldaszkowych z rodziny selerowatych
Apiaceae. Niektóre gatunki z tej rodziny obfitują w
alergogenne składniki olejków eterycznych oraz kumaryny
i furanokumaryny, dając zarówno objawy
alergii kontaktowej (świeża roślina), jak i fotoalergii,
spowodowanej ekstraktami z tych roślin - po przyjęciu
doustnym. Należą do nich gatunki z rodzaju
Heracleum - Heracleum sphondylium (barszcz
zwyczajny) czy Heracleum sosnovskyi (barszcz Sosnowskiego),
gatunki z rodzju dzięgiel (Angelica),
np. dziegiel leśny Angelica silvestris, czy z rodzaju
arcydzięgiel. Przyczyną alergii kontaktowej bywają
również aromatyczne rośliny z rodziny rutowatych
(Rutaceae), jak ruta zwyczajna Ruta graveolens.
Świeża roślina działa alergizująco i może powodować
powstawanie pęcherzy na skórze, zwłaszcza u
osób pracujących przy zbiorze surowca, natomiast
wyciągi z ruty zwiększają wrażliwość skóry na działanie
promieni słonecznych, co jest powodem fotoalergii.
Inną rośliną z rodziny Lamiaceae, dającą
u osób uczulonych objawy alergicznego zapalenia
skóry, jest dyptam jesionolistny, czyli krzew Mojżeszowy,
albo gorejący krzew - roślina ogrodowa
dość popularna również w Polsce. W czasie upałów
ilość wydzielanego przez nią olejku eterycznego
jest tak duża, że roślina może się sama zapalić!
U osób wrażliwych dotykanie rosnącego dyptamu
(świeżej rośliny) powoduje świąd skóry, obrzęki,
pęcherze na skórze.
W leczeniu
|
Chmiel zwyczajny
- Humulus lupulus
|
schorzeń alergicznych skóry główną rolę odgrywa
wykrycie alergenu (antygenu), który wyzwala reakcję
immunologiczną oraz objawy kliniczne - zmiany
skórne, a także inne, różnego typu dolegliwości.
Do wykrycia alergenu, oprócz wywiadu zebranego
od pacjenta, w dużym stopniu przyczyniają się testy
skórne z wybranymi alergenami (np. pyłkami
roślinnymi, wydzielinami roślin i zwierząt) oraz
inne badania immunologiczne.
W leczeniu ogólnym stosuje się leki przeciwalergiczne
(antyhistaminowe), przeciwzapalne, uspokajające,
w cięższych przypadkach kortykosteroidowe,
miejscowo maści i kremy ze steroidami. Pożądana jest też fitoterapia, bowiem dermatologiczne
zmiany alergiczne mają prawie zawsze przebieg długotrwały i wymagają stosowania leków przez dłuższy czas (niekiedy przez całe życie),
co w przypadku chemioterapii obciążone jest wieloma negatywnymi skutkami zdrowotnymi (np. uszkodzenie
wątroby i innych narządów miąższowych, także samej skóry).
Fitoterapia alergii skórnych
Zapalenie alergiczne skóry Dermatitis allergica.
W przewlekłych stanach zapalnych polecane są do picia napary ziołowe:
koszyczek rumianku, liść orzecha włoskiego, liść brzozy, ziele fiołka trójbarwnego,
kwiat jasnoty białej - po 20 g. Jedną łyżkę mieszanki zalać 2 szklankami wrzątku, odstawić pod przykryciem na 20-30 minut,
odcedzić, pić 2 razy dziennie po 1 szklance naparu, godzinę po posiłku. Inny napar to korzeń kozłka lekarskiego, korzeń mniszka,
korzeń łopianu Radix Bardanae, liść melisy, ziele skrzypu, ziele fiołka trójbarwnego
- po 20 g. Jedną łyżkę stołową zmieszanych ziół zalać 2 szklankami zimnej wody, odstawić na godzinę,
podgrzewać do wrzenia (gotować 5 minut), przelać do termosu na 20-30 minut, przecedzić. Pić godzinę po jedzeniu 1 szklankę 2 razy dziennie.
Wyprysk (eczema, egzema)
|
Jasnota biała
- Lamium album
|
to powierzchowny stan zapalny skóry, z licznymi
grudkami zapalno-wysiękowymi i pęcherzykami
nieznacznie sączącymi. Zmiany chorobowe są nieostro odgraniczone i najczęściej przewlekłe. Wykwity są często symetryczne, dotyczą głównie grzbietowych powierzchni rąk (zwłaszcza prawej), ale mogą też zajmować inne miejsca skóry. Zmiany powodują dotkliwy świąd i pieczenie, a gdy są nasilone
i rozległe, może wystąpić złe samopoczucie lub pobudzenie nerwowe. Spotyka się powikłania w postaci zakażenia bakteriami ropnymi.
Istnieje kilka odmian wyprysku, najbardziej
przykry jest wyprysk rozsiany
przewlekły (eczema disseminatum chronicum). Wykwity są liczne, zajmują
kończyny, tułów. W okresie zaostrzenia
choroby mogą występować na całej skórze (erytrodermia).
|
Jest to częste alergiczne schorzenie skóry. Czynnikami
alergizującymi mogą być niektóre leki, pokarmy,
kosmetyki, produkty chemii gospodarczej - płyny do zmywania naczyń i inne środki czyszczące,
proszki do prania, detergenty w środkach do pielęgnacji ciała itp.
Alergeny te mogą być również przyczyną wyprysku kontaktowego, zajmującego najczęściej skórę rąk.
W leczeniu wyprysku, jak w każdej chorobie alergicznej,
najistotniejsze znaczenie ma wykrycie alergenu
i unikanie kontaktu z nim. Ogólnie i zewnętrznie
stosuje się leki przeciwalergiczne, przeciwzapalne,
uspokajające, niekiedy kortykosteroidy. W leczeniu
ogólnym ziołowym stosuje się te same zioła, co przy alergicznym zapaleniu skóry, z uwzględnieniem
w diecie surowców flawonoidowych i suplementacji
pokarmów przez kwercetynę (flawonol) i sole wapnia. Suplementy takie znajdują się w sklepach
zielarskich. W mieszankach ziołowych, stosowanych
w leczeniu chronicznych postaci egzemy,
uwzględniamy m.in. surowce uspokajające, np. liść melisy Folium Melissae, szyszki chmielu Strobilus
Lupuli, korzenie waleriany Radix Valerianae i nalewkę Tinctura Valerianae (krople walerianowe -
30-50 kropli w kieliszku wody 3-4 razy dziennie). Przykładowa mieszanka ziołowa: liść melisy, koszyczek
rumianku, ziele fiołka trójbarwnego, liść rozmarynu,
ziele skrzypu, szyszka chmielu - po 20 g, zmieszać, jedną łyżeczkę mieszanki zalać szklanką wrzątku i naparzać przez 15 minut.
Przecedzić, pić 2 razy dziennie, godzinę po posiłku.
Kąpiele
|
Oczar wirginijski
- Hamamelis virginiana
|
Zmiany skórne można zmywać tzw. wodą wapienną,
przygotowaną w aptece (Oleum Lini i Aqua Calcis
po 100 g, zmieszać). Korzystnie też działają kąpiele
osłaniające, które zmniejszają świąd i stan zapalny skóry, np. kąpiel krochmalowa lub kąpiel z mąki pszennej,
także kąpiele ziołowe z naparu rumianku lub kąpiel tymiankowa.
Kąpiel w roztworze krochmalu: mąkę kartoflaną 0,5-0,7 kg, uprzednio zagotowaną i rozcieńczoną, wlewa się do wody
o temperaturze 33-37°C. Czas kąpieli 10-15 minut. Podobną rolę może spełniać woda po gotowaniu większej ilości ziemniaków.
Kąpiel w odwarze z otrąb pszennych: woreczek z płótna lnianego, bawełnianego lub jutowego napełnia
się 2 kg otrąb i gotuje w kilku litrach wody przez 30-40 minut. Odwar wlać do wody do kąpieli
o temperaturze 33-37°C. Woreczek można kilkakrotnie
wycisnąć lub zawiesić poniżej kranu, by był
spłukiwany podczas napełniania wanny wodą. Kapiel
trwa 10-15 minut. Można ją powtarzać codziennie.
Kuracja składa się z 20 kąpieli. W przypadku wysypki alergicznej zainfekowanej, dobrze jest dodać
do kąpieli ziele tymianku lub rumianku. 100-500 g wybranego ziela umieszcza się w woreczku i zaparza we wrzątku przez 20-30 minut, lecz nie gotuje. Napar dolewa się do kąpieli z mąki pszennej
lub z krochmalu lub stosuje się wyłącznie kąpiel
ziołową. Po kąpieli skórę osuszyć ręcznikiem dobrze wchłaniającym wodę, nie należy jej intensywnie
wycierać.
Pokrzywka (urticaria)
Wykwitami skórnymi są bąble, takie jak po oparzeniu
pokrzywą lub po ukłuciu przez owady, np. komary.
Bąble są różnej wielkości, najczęściej okrąg-łe, umiejscowione na tułowiu i na kończynach. Zmiany występują nagle, utrzymują się od kilku dni do kilkunastu godzin i mogą nawracać. Choroba
może przebiegać przewlekle. Bąble powodują
dotkliwy świąd, może wystąpić gorączka, bóle głowy, biegunka.
Pokrzywka powstaje najczęściej w wyniku uczulenia
na leki, pasożyty przewodu pokarmowego, niektóre pokarmy (zwłaszcza raki, krewetki, ryby, poziomki, jajka oraz niektóre gatunki jabłek). Czasem
może być następstwem przewlekłych schorzeń narządów wewnętrznych.
Fitoterapia daje dobre wyniki, zwłaszcza w pokrzywce
przewlekłej. Stosowane są zioła i ich przetwory,
wykazujące działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne,
uspokajające i przeciwświądowe. Zaleca się odwar: koszyczek rumianku, liść orzecha włoskiego, korzeń łopianu, korzeń kozłka lekarskiego
(lub jeszcze lepiej - korzeń tarczycy bajkalskiej), liść brzozy, szyszka chmielu - po 20 g. Zmieszać
1 łyżkę stołową ziół, zalać 2 szklankami wody. Gotować
5 minut, przecedzić, pić 2 razy dziennie po szklance, między posiłkami.
U chorych ze skłonnością do zaparć należy uregulować
codzienne wypróżnienie, stosując odpowiednie
środki ziołowe.
W leczeniu w okresie wysiewu pokrzywki, w celu złagodzenia świądu, zaleca się papki, zawiesiny i roztwory zawierające 0,5-1% mentolu. Wyraźna poprawa następuje też po kąpielach osłaniających z rumianku, mąki kartoflanej lub pszennej. Również
kąpiel z szyszek chmielowych działa uspokajająco
oraz zmniejsza świąd. Kąpiel przygotowuje się ze 100 g szyszek chmielowych na jedną wannę.
Najpierw przygotowuje się mocny napar ze 100 g szyszek zaparzanych przez 30 minut w 3 l wody.
Zewnętrznie można stosować maści i żele z oczaru wirginijskiego Hamamelis virginiana.
prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska
 |
Prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska jest profesorem nauk farmaceutycznych z zakresu farmakognozji.
W latach 1981-2005 roku kierowała Katedrą Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej we Wrocławiu.
W latach 1987-93 pełniła funkcję Prodziekana Wydziału Farmaceutycznego AM we Wrocławiu.
Od roku 1998 nadal jest członkiem Komisji Leku Naturalnego i Biotechnologii w Komitecie Nauk o Leku PAN.
Opublikowała ponad 200 oryginalnych prac twórczych i przeglądowych, 8 książek popularnonaukowych z zakresu ziołolecznictwa
i kosmetyki naturalnej, 7 patentów, w tym 2 patenty wdrożone do produkcji leków, m.in. Oeparol (olej leczniczy z nasion wiesiołka
dziwnego Oenothera paradoxa Hudziok, odmiany wrocławskiej - Amar).
|
|