Fitoterapia w chorobach alergicznych

Część II - Choroby alergiczne skóry

Choroby alergiczne skóry stanowią najliczniejszą grupę schorzeń skóry. Należą do nich zapalenie alergiczne skóry (dermatitis allergica), wyprysk (eczema), pokrzywka (urticaria), plamica (purpura) i inne.

Alergią, nadwrażliwością lub uczuleniem nazywa się zmianę reaktywności układu immunologicznego i wytworzenie swoistych przeciwciał - po kontakcie z substancją lub czynnikiem alergizującym, czyli alergenem. Po powtórnym zetknięciu organizmu z tym samym alergenem, występuje reakcja alergiczna. Objawia się ona najczęściej odczynami skórnymi w postaci zapalenia skóry, zaczerwienienia i świądu oraz podrażnieniem błon śluzowych. Mogą też wystąpić reakcje alergiczne układowe (narządowe), z których najczęstszą jest astma oskrzelowa, oraz reakcje ogólnoustrojowe (wstrząs alergiczny).

Choroby alergiczne skóry
stanowią najliczniejszą grupę schorzeń skóry. Należą do nich zapalenie alergiczne skóry (dermatitis allergica), wyprysk (eczema), pokrzywka (urticaria), plamica (purpura) i inne.

Najczęstsza jest alergia kontaktowa (stykowa), występująca po bezpośrednim kontakcie skóry z alergenem. Powodem alergii kontaktowej są często rośliny zawierające olejki lotne oraz kumaryny i furanokumaryny, pochodzace z rodzin Apiaceae, Lamiaceae, Asteraceae, Rutaceae i innych. Niektóre z roślin leczniczych są powodem

Dyptam jesionolistny - Dictamnus albus

fotoalergii
czyli uczulenia na światło słoneczne, występującego po spożyciu rośliny lub preparatów farmaceutycznych przygotowanych z ekstraktów. Fotoalergia jest objawem fototoksycznego działania niektórych związków kumarynowych, głównie furanokumaryn (np. psoralenu czy angelicyny), obecnych głównie w roślinach baldaszkowych z rodziny selerowatych Apiaceae. Niektóre gatunki z tej rodziny obfitują w alergogenne składniki olejków eterycznych oraz kumaryny i furanokumaryny, dając zarówno objawy alergii kontaktowej (świeża roślina), jak i fotoalergii, spowodowanej ekstraktami z tych roślin - po przyjęciu doustnym. Należą do nich gatunki z rodzaju Heracleum - Heracleum sphondylium (barszcz zwyczajny) czy Heracleum sosnovskyi (barszcz Sosnowskiego), gatunki z rodzju dzięgiel (Angelica), np. dziegiel leśny Angelica silvestris, czy z rodzaju arcydzięgiel. Przyczyną alergii kontaktowej bywają również aromatyczne rośliny z rodziny rutowatych (Rutaceae), jak ruta zwyczajna Ruta graveolens. Świeża roślina działa alergizująco i może powodować powstawanie pęcherzy na skórze, zwłaszcza u osób pracujących przy zbiorze surowca, natomiast wyciągi z ruty zwiększają wrażliwość skóry na działanie promieni słonecznych, co jest powodem fotoalergii. Inną rośliną z rodziny Lamiaceae, dającą u osób uczulonych objawy alergicznego zapalenia skóry, jest dyptam jesionolistny, czyli krzew Mojżeszowy, albo gorejący krzew - roślina ogrodowa dość popularna również w Polsce. W czasie upałów ilość wydzielanego przez nią olejku eterycznego jest tak duża, że roślina może się sama zapalić! U osób wrażliwych dotykanie rosnącego dyptamu (świeżej rośliny) powoduje świąd skóry, obrzęki, pęcherze na skórze.

W leczeniu

Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus

schorzeń alergicznych skóry główną rolę odgrywa wykrycie alergenu (antygenu), który wyzwala reakcję immunologiczną oraz objawy kliniczne - zmiany skórne, a także inne, różnego typu dolegliwości. Do wykrycia alergenu, oprócz wywiadu zebranego od pacjenta, w dużym stopniu przyczyniają się testy skórne z wybranymi alergenami (np. pyłkami roślinnymi, wydzielinami roślin i zwierząt) oraz inne badania immunologiczne.
W leczeniu ogólnym stosuje się leki przeciwalergiczne (antyhistaminowe), przeciwzapalne, uspokajające, w cięższych przypadkach kortykosteroidowe, miejscowo maści i kremy ze steroidami. Pożądana jest też fitoterapia, bowiem dermatologiczne zmiany alergiczne mają prawie zawsze przebieg długotrwały i wymagają stosowania leków przez dłuższy czas (niekiedy przez całe życie), co w przypadku chemioterapii obciążone jest wieloma negatywnymi skutkami zdrowotnymi (np. uszkodzenie wątroby i innych narządów miąższowych, także samej skóry).

Fitoterapia alergii skórnych
Zapalenie alergiczne skóry Dermatitis allergica. W przewlekłych stanach zapalnych polecane są do picia napary ziołowe: koszyczek rumianku, liść orzecha włoskiego, liść brzozy, ziele fiołka trójbarwnego, kwiat jasnoty białej - po 20 g. Jedną łyżkę mieszanki zalać 2 szklankami wrzątku, odstawić pod przykryciem na 20-30 minut, odcedzić, pić 2 razy dziennie po 1 szklance naparu, godzinę po posiłku. Inny napar to korzeń kozłka lekarskiego, korzeń mniszka, korzeń łopianu Radix Bardanae, liść melisy, ziele skrzypu, ziele fiołka trójbarwnego - po 20 g. Jedną łyżkę stołową zmieszanych ziół zalać 2 szklankami zimnej wody, odstawić na godzinę, podgrzewać do wrzenia (gotować 5 minut), przelać do termosu na 20-30 minut, przecedzić. Pić godzinę po jedzeniu 1 szklankę 2 razy dziennie.

Wyprysk (eczema, egzema)

Jasnota biała - Lamium album

to powierzchowny stan zapalny skóry, z licznymi grudkami zapalno-wysiękowymi i pęcherzykami nieznacznie sączącymi. Zmiany chorobowe są nieostro odgraniczone i najczęściej przewlekłe. Wykwity są często symetryczne, dotyczą głównie grzbietowych powierzchni rąk (zwłaszcza prawej), ale mogą też zajmować inne miejsca skóry. Zmiany powodują dotkliwy świąd i pieczenie, a gdy są nasilone i rozległe, może wystąpić złe samopoczucie lub pobudzenie nerwowe. Spotyka się powikłania w postaci zakażenia bakteriami ropnymi.

Jest to częste alergiczne schorzenie skóry. Czynnikami alergizującymi mogą być niektóre leki, pokarmy, kosmetyki, produkty chemii gospodarczej - płyny do zmywania naczyń i inne środki czyszczące, proszki do prania, detergenty w środkach do pielęgnacji ciała itp. Alergeny te mogą być również przyczyną wyprysku kontaktowego, zajmującego najczęściej skórę rąk.
W leczeniu wyprysku, jak w każdej chorobie alergicznej, najistotniejsze znaczenie ma wykrycie alergenu i unikanie kontaktu z nim. Ogólnie i zewnętrznie stosuje się leki przeciwalergiczne, przeciwzapalne, uspokajające, niekiedy kortykosteroidy. W leczeniu ogólnym ziołowym stosuje się te same zioła, co przy alergicznym zapaleniu skóry, z uwzględnieniem w diecie surowców flawonoidowych i suplementacji pokarmów przez kwercetynę (flawonol) i sole wapnia. Suplementy takie znajdują się w sklepach zielarskich. W mieszankach ziołowych, stosowanych w leczeniu chronicznych postaci egzemy, uwzględniamy m.in. surowce uspokajające, np. liść melisy Folium Melissae, szyszki chmielu Strobilus Lupuli, korzenie waleriany Radix Valerianae i nalewkę Tinctura Valerianae (krople walerianowe - 30-50 kropli w kieliszku wody 3-4 razy dziennie). Przykładowa mieszanka ziołowa: liść melisy, koszyczek rumianku, ziele fiołka trójbarwnego, liść rozmarynu, ziele skrzypu, szyszka chmielu - po 20 g, zmieszać, jedną łyżeczkę mieszanki zalać szklanką wrzątku i naparzać przez 15 minut. Przecedzić, pić 2 razy dziennie, godzinę po posiłku.

Kąpiele

Oczar wirginijski - Hamamelis virginiana

Zmiany skórne można zmywać tzw. wodą wapienną, przygotowaną w aptece (Oleum Lini i Aqua Calcis po 100 g, zmieszać). Korzystnie też działają kąpiele osłaniające, które zmniejszają świąd i stan zapalny skóry, np. kąpiel krochmalowa lub kąpiel z mąki pszennej, także kąpiele ziołowe z naparu rumianku lub kąpiel tymiankowa.
Kąpiel w roztworze krochmalu: mąkę kartoflaną 0,5-0,7 kg, uprzednio zagotowaną i rozcieńczoną, wlewa się do wody o temperaturze 33-37°C. Czas kąpieli 10-15 minut. Podobną rolę może spełniać woda po gotowaniu większej ilości ziemniaków.
Kąpiel w odwarze z otrąb pszennych: woreczek z płótna lnianego, bawełnianego lub jutowego napełnia się 2 kg otrąb i gotuje w kilku litrach wody przez 30-40 minut. Odwar wlać do wody do kąpieli o temperaturze 33-37°C. Woreczek można kilkakrotnie wycisnąć lub zawiesić poniżej kranu, by był spłukiwany podczas napełniania wanny wodą. Kapiel trwa 10-15 minut. Można ją powtarzać codziennie. Kuracja składa się z 20 kąpieli. W przypadku wysypki alergicznej zainfekowanej, dobrze jest dodać do kąpieli ziele tymianku lub rumianku. 100-500 g wybranego ziela umieszcza się w woreczku i zaparza we wrzątku przez 20-30 minut, lecz nie gotuje. Napar dolewa się do kąpieli z mąki pszennej lub z krochmalu lub stosuje się wyłącznie kąpiel ziołową. Po kąpieli skórę osuszyć ręcznikiem dobrze wchłaniającym wodę, nie należy jej intensywnie wycierać.

Pokrzywka (urticaria)
Wykwitami skórnymi są bąble, takie jak po oparzeniu pokrzywą lub po ukłuciu przez owady, np. komary. Bąble są różnej wielkości, najczęściej okrąg-łe, umiejscowione na tułowiu i na kończynach. Zmiany występują nagle, utrzymują się od kilku dni do kilkunastu godzin i mogą nawracać. Choroba może przebiegać przewlekle. Bąble powodują dotkliwy świąd, może wystąpić gorączka, bóle głowy, biegunka.
Pokrzywka powstaje najczęściej w wyniku uczulenia na leki, pasożyty przewodu pokarmowego, niektóre pokarmy (zwłaszcza raki, krewetki, ryby, poziomki, jajka oraz niektóre gatunki jabłek). Czasem może być następstwem przewlekłych schorzeń narządów wewnętrznych.
Fitoterapia daje dobre wyniki, zwłaszcza w pokrzywce przewlekłej. Stosowane są zioła i ich przetwory, wykazujące działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne, uspokajające i przeciwświądowe. Zaleca się odwar: koszyczek rumianku, liść orzecha włoskiego, korzeń łopianu, korzeń kozłka lekarskiego (lub jeszcze lepiej - korzeń tarczycy bajkalskiej), liść brzozy, szyszka chmielu - po 20 g. Zmieszać 1 łyżkę stołową ziół, zalać 2 szklankami wody. Gotować 5 minut, przecedzić, pić 2 razy dziennie po szklance, między posiłkami.
U chorych ze skłonnością do zaparć należy uregulować codzienne wypróżnienie, stosując odpowiednie środki ziołowe.
W leczeniu w okresie wysiewu pokrzywki, w celu złagodzenia świądu, zaleca się papki, zawiesiny i roztwory zawierające 0,5-1% mentolu. Wyraźna poprawa następuje też po kąpielach osłaniających z rumianku, mąki kartoflanej lub pszennej. Również kąpiel z szyszek chmielowych działa uspokajająco oraz zmniejsza świąd. Kąpiel przygotowuje się ze 100 g szyszek chmielowych na jedną wannę. Najpierw przygotowuje się mocny napar ze 100 g szyszek zaparzanych przez 30 minut w 3 l wody. Zewnętrznie można stosować maści i żele z oczaru wirginijskiego Hamamelis virginiana.

prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska

Prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska jest profesorem nauk farmaceutycznych z zakresu farmakognozji. W latach 1981-2005 roku kierowała Katedrą Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej we Wrocławiu. W latach 1987-93 pełniła funkcję Prodziekana Wydziału Farmaceutycznego AM we Wrocławiu. Od roku 1998 nadal jest członkiem Komisji Leku Naturalnego i Biotechnologii w Komitecie Nauk o Leku PAN. Opublikowała ponad 200 oryginalnych prac twórczych i przeglądowych, 8 książek popularnonaukowych z zakresu ziołolecznictwa i kosmetyki naturalnej, 7 patentów, w tym 2 patenty wdrożone do produkcji leków, m.in. Oeparol (olej leczniczy z nasion wiesiołka dziwnego Oenothera paradoxa Hudziok, odmiany wrocławskiej - Amar).