Zioła na dziecięce biegunki

Garbniki kory dębowej działają silnie ściągająco na błony śluzowe i skórę, a także bakteriobójczo na florę bakteryjną jamy ustnej, przewodu pokarmowego i skóry; unieczynniają też niektóre toksyny bakteryjne. Działanie ściągające i przeciwbakteryjne sprawia, że kora dębowa jest często stosowana do wewnątrz jako środek przeciwbiegunkowy (antidiarrhoicum).

Najczęstszą chorobą układu pokarmowego u niemowląt i małych dzieci są biegunki, zwykle występujące u dzieci w wieku od 6 do 24 miesięcy – zwłaszcza u tych, które są karmione sztucznie.
Biegunkę rozpoznaje się wtedy, gdy dziecko oddaje płynne stolce ze śluzem, krwią lub ropą – ponad 3 luźne stolce w ciągu 12 godzin (jedynie niemowlęta karmione wyłącznie piersią mogą oddawać tyle stolców).
Przyczyny biegunek są różne, z reguły są to zachorowania wirusowe lub bakteryjne, a samo schorzenie może mieć przebieg ostry, z objawami ogólnymi (jak wysoka gorączka, drgawki czy zakłócenia pracy serca) lub łagodny (wtedy objawem są głównie luźne stolce, często oddawane).

Przyczyną odwodnienia organizmu jest częste oddawanie luźnych stolców. W biegunkach infekcyjnych produkowane przez bakterie toksyny pobudzają silne wydzielanie wody w jelicie cienkim, gdyż wpływają one na transport z krwi jonu sodu, w czym zawsze uczestniczy woda. To duże nagromadzenie płynów w jelicie sprzyja powstawaniu korzystnych warunków dla szybkiego namnożenia bakterii, co zaostrza proces zapalny jelit, dalsze rozrzedzanie mas kałowych i konieczność częstszego oddawania płynnych stolców.

Biegunki ostre
w większości przypadków w początkowym okresie nie różnią się od tych przebiegających łagodnie. Stopniowo jednak stolce stają się coraz częstsze, bardziej wodniste, zawierają coraz więcej śluzu, czasem z domieszką krwi. Niekiedy towarzyszą im wymioty, bóle brzucha, nierzadko wzdęcia. Znacznie wzrasta przy tym temperatura ciała, która w początkowym okresie schorzenia nie przekracza stanów podgorączkowych.
W miarę nasilania się biegunki stan dziecka stale się pogarsza. Dołączają się zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, kwasica metaboliczna, niekiedy drgawki i niewydolność krążeniowa, stanowiąca poważne zagrożenie życia. Taki przebieg biegunki, zwłaszcza u małego dziecka, wymaga natychmiastowej interwencji lekarza i najczęściej leczenia szpitalnego.

Biegunki łagodne
- których główną cechą są częste wypróżnienia mniej lub więcej wodnistym stolcem, zwykle nie mają tak dramatycznego przebiegu. Nadają się też do leczenia zarówno dietetycznego, jak i ziołowego. Niepokój powinna jednak budzić biegunka zbyt długo trwająca lub często powtarzająca się. Jeśli biegunka u dziecka trwa dłużej lub często nawraca, jej następstwem jest upośledzenie wchłaniania pokarmów oraz odwodnienie ustroju i utrata składników odżywczych, pochodzących z pokarmu, głównie witamin i soli mineralnych. Dziecko wtedy jest osłabione, traci na wadze, wolniej się rozwija, wykazuje objawy niedoboru witamin, anemii niedobarwliwej (z powodu braku żelaza), spadku odporności, czego wynikiem jest skłonność do schorzeń infekcyjnych. Taki obraz biegunki wymaga również, podobnie jak biegunka ostra, szybkiej interwencji lekarza i przede wszystkim ustalenia przyczyny zjawiska.
A te przyczyny mogą być różne – począwszy od nieprawidłowej diety, którą można natychmiast skorygować, do alergii pokarmowej i najcięższych schorzeń, jak wrodzona (genetyczna) nietolerancja niektórych podstawowych składników pokarmowych, najczęściej glutenu (białka zbóż), białek lub węglowodanów obecnych w mleku. W takich przypadkach leczenie częstej i długotrwałej biegunki musi być wielokierunkowe, z zastosowaniem specjalnej diety, wyłączającej składniki pokarmowe nie tolerowane przez organizm dziecka oraz odpowiedniej farmakoterapii. Częstych biegunek u małego dziecka nie można lekceważyć, gdyż każde opóźnienie w podjęciu leczenia może mieć poważne i nieodwracalne skutki zdrowotne.

U starszych dzieci
- powyżej 2-3 roku życia, w wieku przedszkolnym i szkolnym – biegunki mają najczęściej przebieg łagodny i wynikają zwykle z błędów żywieniowych, na przykład objadania się ciężko strawnymi produktami, zbyt jednostronnego pożywienia, nieregularnego przyjmowania posiłków, nieumiejętnego „odchudzania się” za pomocą niesprawdzonych preparatów, często pod dyktando reklam itp. Ostrzejszy przebieg mają biegunki w wyniku zatrucia pokarmowego, z powodu skażenia pożywienia bakteriami chorobotwórczymi, z których najbardziej niebezpieczne są salmonellozy.

Niektóre surowce zielarskie są tu szczególnie użyteczne. Podaje się wybrane surowce garbnikowe o działaniu łagodnie ściągającym, przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym, np. owoce czarnej jagody Fructus Myrtilli, które można podać do picia nawet najmłodszym niemowlętom, najlepiej wraz z herbatką rumiankową z Flos Chamomillae oraz surowce śluzowe działające osłaniająco. W leczeniu biegunek u dzieci starszych korzysta się z surowców aromatycznych, zawierających olejki eteryczne o silnym działaniu przeciwbakteryjnym (np. liście mięty Folium Menthae, liście szałwii Folium Salviae), działające również przeciwskurczowo i przeciwbólowo (np. owoce kopru włoskiego Fructus Foeniculi, owoce kminku Fructus Carvi), także surowce goryczkowe, ułatwiające i normalizujące procesy trawienia (np. ziele piołunu Herba Absinthii, korzenie goryczki Radix Gentianae, korzenie arcydzięgla Radix Archangelicae, niedojrzałe pomarańcze gorzkie Fructus Aurantii immaturi.

Śluz roślinny
- a także pektyny mają duże znaczenie dietetyczne w regulacji pracy jelit. Podczas trwania biegunki wykazują również działanie lecznicze. Oczyszczone śluzy i pektyny zachowują się jak typowe hydrokoloidy, tworząc w wodzie lepkie, koloidalne roztwory. W jelitach, w trakcie biegunki, pęcznieją, wchłaniając wodę i ułatwiając formowanie stolca. Są polecane dzieciom w leczeniu biegunek, gdyż należą do substancji bezpiecznych w użyciu, nadających się do stosowania nawet u niemowląt. W leczeniu biegunek u małych dzieci szczególne znaczenie mają śluzy siemienia lnianego Semen Lini, bulwy niektórych storczyków Salep Tuber, nasiona babki płesznika i babki owalnej Semen Psyllii, Semen Plantaginis ovatae, liście babki lancetowatej Folium Plantaginis lanceolatae, korzenie i liście prawoślazu lekarskiego Radix et Folium Althaeae, a także chleb świętojański Fructus Ceratoniae, pektyny oraz garbniki katechinowe o działaniu przeciwbiegunkowym.

Chleb świętojański
albo ceratonia Ceratonia siliqua (ang. carob-tree, karoub, am. carob) jest drzewem o wysokości 6-10 m, rosnącym dziko lub uprawianym we wschodnim rejonie basenu Morza Śródziemnego (głównie na Cyprze) oraz w Arabii i Syrii. Owocem rośliny jest mięsisty, płaski strąk, długi do 25 cm, o skórzastej ciemnobrązowej okrywie i miąższu fioletowo- brązowym, bardzo słodkim, jadalnym (w miąższu tkwią brązowe, błyszczące nasiona jednakowej wagi 0,2 g, używane dawniej jako odważniki - karaty). Strąki, zwane popularnie chlebem świętojańskim, zawierają dużo cukru inwertowanego (13%), sacharozy (20%), 3% śluzów, 3% pektyn i garbniki typu katechinowego. Owoc jest jadalny, pożywny i ma właściwości lecznicze. Ze świeżych owoców wyciska się sok (tak zwany kaftan), używany jako syrop do konserw owocowych i do wyrobu napojów alkoholowych. Sproszkowane nasiona, pozbawione łupiny nasiennej, nazywane Carubin, zawierają polisacharydy (93% galaktomannoglukanów) oraz 6% białek i nieco garbników. Są stosowane jako lek przeciwbiegunkowy, podawany nawet niemowlętom. Służą też jako składnik pożywek niskokalorycznych (polisacharydy nie ulegają trawieniu), używanych również w dietach odchudzających.

Mączka ta, znana na farmaceutycznym rynku międzynarodowym jako Carob, jest składnikiem wielu preparatów gotowych, używanych głównie w zapobieganiu i leczeniu dolegliwości biegunkowych u dzieci i dorosłych, a także jako roślinny zagęszczacz, stosowany w przemyśle spożywczym do wytwarzania produktów o konsystencji kremowej (sosy, kremy, desery, „dressingi”). Inny, mniej znany surowiec śluzowy, to

bulwy storczyka
Tuber Salep. Pochodzą z gatunków storczyków Orchis mascula, Orchis militaris, Platanthera bifolia. Bulwy zawierają śluz, w którym są polisacharydy złożone z mannozy i kwasu galakturonowego i mannurowego. Kleik z bulw storczyków Mucillago Salep, przygotowywany z 1 g surowca na 1 filiżankę wody, jest od dawna stosowanym środkiem śluzowym w leczeniu biegunek u małych dzieci i niemowląt. Obecnie na naszym rynku nie ma tego surowca, z powodu ochrony gatunkowej storczyków, w związku z czym dawne zastosowanie Tuber Salep uległo zapomnieniu. Jednak w innych krajach, np. w Iranie lub w Turcji, śluzowo-skrobiowy kleik z salepu jest codzienną odżywką dla dzieci cierpiących na biegunki. A ponieważ Tuber Salep są podobne do jąder samczych, surowiec uważany jest na Wschodzie (głównie przez Arabów) również za afrodyzjak... Roślina surowcowa ma nazwę pochodzącą od łacińskiego słowa orchis - jądra samcze i perskiego salep - jądra lisie.
W leczeniu dietetycznym biegunek małych dzieci używane są również preparaty pektynowe.

Pektyny
jako produkt farmaceutyczny stanowią oczyszczoną frakcję węglowodanową, uzyskiwaną z białych części owoców cytrusowych (najczęściej z grejpfruta) lub z miąższu jabłek. Oczyszczone pektyny o śluzowatym smaku zachowują się tak jak śluzy roślinne i po spożyciu (w postaci proszku) wchłaniają wodę w jelicie, pęcznieją i ułatwiają formowanie stałego stolca podczas biegunek. Mają też pewne działanie przeciwbakteryjne i duże działanie ochronne na śluzówkę jelit. Inną grupą surowców zielarskich, mających duże znaczenie w leczeniu biegunek, również dziecięcych, są

surowce garbnikowe
- najlepiej zawierające garbniki katechinowe. Garbniki działają ściągająco (adstringens), przeciwbiegunkowo (antidiarrhoicum) i przeciwbakteryjnie (antisepticum).
Środki i surowce garbnikowe w biegunkach działają przeciwwysiękowo, a więc zmniejszają płynność stolców, a ponadto niszczą bakterie chorobotwórcze, nawet oporne na antybiotyki. Ponadto chronią zmienioną zapalnie błonę śluzową przed dalszym podrażnieniem, powodując zgrubienie jej powierzchni, na skutek wiązania znajdujących się na niej białek. Sprzyja to ograniczeniu resorpcji substancji toksycznych, a więc i toksyn bakteryjnych, co ma duże znaczenie w leczeniu biegunek. Surowce garbnikowe są nie tylko skuteczne, ale i dobrze tolerowane przez organizm dziecka.
Z surowców garbnikowych dla dzieci w wieku szkolnym, odpowiednie są surowce zawierające dużo garbników (powyżej 15%) i odznaczające się wysoką skutecznością przeciwbiegunkową, takie jak kłącze pięciornika kurzego ziela (Rhizoma Tormentillae) czy naowocnia orzecha włoskiego (Pericarpium Juglandis).
Dla niemowląt i dzieci małych (do 2-3 lat) najwłaściwszym surowcem garbnikowym są

owoce czarnej jagody
Fructus Myrtilli. Zawierają oprócz garbników również barwniki antocyjanowe (nadające owocom barwę ciemnofioletową) o właściwościach odtruwających. Zbiera się je przed całkowitym dojrzeniem i suszy, po uprzednim przewiędnięciu, na słońcu lub w suszarniach, w temperaturze początkowo 300C, potem dosusza się w temperaturze nie przekraczającej 600C. Po wysuszeniu owoce są pomarszczone, barwy niemal czarnej. Suszone w temperaturze początkowo zbyt wysokiej są popękane i kruszą się. Dobrze wysuszone owoce można przechowywać do 4 lat. Owoce czarnej jagody zawierają garbniki katechinowe oraz kompleks barwników antocyjanowych, pektyny, cukry (glukoza, fruktoza, sacharoza), glikozyd-wakcynina, kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy), witaminy C, B1, PP, P, karoten, składniki mineralne (żelazo, fosfor, miedź, cynk, magnez). Owoce mają działanie przeciwbiegunkowe, ściągające, przeciwbakteryjne. Działanie lecznicze surowca jest mocno uzależnione od zawartości antocyjanozydów, które uszczelniają ściany naczyń włosowatych, głównie gałki ocznej, zmniejszają ich przepuszczalność i łamliwość, a w przewodzie pokarmowym wiążą toksyny bakteryjne i inne szkodliwe substancje. Garbniki działają ściągająco, przeciwbiegunkowo i przeciwkrwotocznie. Wyciąg z owoców czarnej jagody stosuje się w leczeniu chorób siatkówki, m.in. w retinopatiach i osłabieniach wzroku wywołanych zaburzeniami mikrokrążenia, również u chorych na cukrzycę i u osób w podeszłym wieku. Ponadto owoców czarnej jagody używa się do lewatyw przeciw owsikom lub do płukania jamy ustnej i gardła w stanach nieżytowych (najlepiej w połączeniu z innymi ziołowymi surowcami odkażającymi, na przykład z rumiankiem lub szałwią). Surowcem są też

liście czarnej jagody
Folium Myrtillii, rzadziej używane w lecznictwie, głównie w mieszankach ziołowych o działaniu przeciwcukrzycowym. Liście zawierają garbniki katechinowe, flawonoidy, triterpeny, kwasy organiczne, witaminę C, karoten, arbutynę, hydrochinon, glukokininy obniżające zawartość cukru we krwi, sole mineralne ze znaczną ilością manganu. Liście mają działanie ściągające, przeciwbakteryjne, przeciwcukrzycowe. Zarówno liście, jak i owoce czarnej jagody stosuje się również w biegunkach bakteryjnych i nieżytach jelit, ze względu na łagodne działanie zaleca się je nawet niemowlętom.

Jagodowe odwary
W warunkach domowych warto wypróbować odwary z owoców lub liści jagód oraz mieszankę zawierającą owoce.
Odwar z owoców
Jedna łyżka suchych owoców na 1 szklankę wody. Ogrzewać łagodnie w ciągu 15-20 minut. Przy biegunkach podawać do picia (bez słodzenia) kilka razy dziennie w podzielonych porcjach. Niemowlętom podawać przez smoczek pół łyżki odwaru rozcieńczonego ciepłą wodą. Odwaru można używać też zewnętrznie do płukanek lub lewatyw – wtedy może być silniejszy, z podwójnej ilości surowca.
Odwar z liści
Jedna łyżka liści na 1,5 szklanki wody. Gotować 5 minut. Podawać małym dzieciom 1 łyżkę odwaru w początkach biegunki. W chronicznych biegunkach polecane jest stosowanie odwaru z wysuszonych owoców i liści czarnej jagody z dodatkiem liści poziomki Folium Fragariae. Wszystkie składniki w równych częściach, odwar z 1 łyżki mieszanki na 1-1,5 szklanki wody.
Odwar-mieszanka
przeciwbiegunkowa dla małych dzieci i niemowląt: koszyczek rumianku Anthodium Chamomillae, suszone owoce czarnej jagody Fructus Myrtillii, owoce kminku Fructus Carvi w równych częściach. Jedna łyżka mieszanki na 1-1,5 szklanki wrzącej wody, łagodnie ogrzać i pozostawiać w cieple do zaparzania przez 15-20 minut (najlepiej w termosie). Nie słodzić. Podawać po 1 łyżeczce małym dzieciom (pół łyżeczki niemowlętom), po łyżce dzieciom starszym, kilka razy dziennie, po jedzeniu. Niemowlętom w drugim półroczu i dzieciom starszym można podawać kisiele z czarnych jagód, mało słodzone, jako środek dietetyczny.

Kora dębowa
Quercus cortex, zbierana z pni i gałązek młodych drzew dębu szypułkowego Quercus pedunculata syn. Q. robur lub rzadziej występującego dębu bezszypułkowego Quercus sessilis, jest bardzo popularnym surowcem garbnikowym, stosowanym w lecznictwie europejskim już od czasów starożytnych. Surowiec zawiera garbniki (nawet do 20%), kwasy fenolowe, flawonoidy (kwercetyna, kwercytryna), związki żywicowe, związki triterpenowe (frydelanon) i sole mineralne. Garbniki są mieszaniną garbników hydrolizujących (tanoidów). Dominują w nich glukozydowe pochodne kwasu galusowego i elagowego (tanoidy) oraz w mniejszym stopniu polimery katechiny i epikatechiny; występują też w stanie wolnym kwas elagowy i katechina, oprócz tego niewielkie ilości związków triterpenowych (frydelanon). W starych korach znajdują się flobafeny – farmakologicznie nieczynne produkty polimeryzacji garbników. Garbniki kory dębowej działają silnie ściągająco (adstringens) na błony śluzowe i skórę, a także bakteriobójczo (antysepticum) na florę bakteryjną jamy ustnej, przewodu pokarmowego i skóry oraz unieczynniają niektóre toksyny bakteryjne. Działają korzystnie na ściany włosowatych naczyń krwionośnych przewodu pokarmowego, zmniejszając ich przepuszczalność i hamując drobne krwawienia. Surowiec nie wykazuje działania alergizującego. Działanie ściągające i przeciwbakteryjne garbników sprawia, że surowce obfitujące w te substancje, wśród nich kora dębowa, są często stosowane do wewnątrz jako środki przeciwbiegunkowe (antidiarrhoicum). Mechanizm działania przeciwbiegunkowego polega na zdolności wytwarzania kompleksów garbników z grupami aminowymi białek, występujących np. w błonach śluzowych przewodu pokarmowego. Wytworzone kompleksy białkowo-garbnikowe są dość trwałe, nierozpuszczalne w wodzie i mają zdolność koagulacji. Garbniki przyjęte doustnie, np. w postaci odwaru z surowca garbnikowego, przede wszystkim łączą się z białkowymi składnikami nabłonka jelitowego, powodując jego kurczenie się i zahamowanie sekrecji płynu wydzielniczego oraz utrudnienie przepływu wody ze światła jelit, co daje w efekcie stan zaparcia, nawet przy prawidłowej czynności wydzielniczej przewodu pokarmowego. W biegunce utrudnione przenikanie płynów przez skurczony nabłonek jelita zapobiega utracie wody i elektrolitów, a przecież stan odwodnienia organizmu w wyniku biegunki jest bardzo groźny, zwłaszcza dla małych dzieci, u niemowląt wręcz zagrażający życiu. Zmniejszona sekrecja płynu żołądkowo-jelitowego doprowadza do utwardzenia kału (obstypacji). Garbniki, jako środki przeciwbiegunkowe, hamują też procesy zapalne błon śluzowych żołądka i jelit, w wyniku działania antyseptycznego, bowiem mają zdolność reagowania z białkami różnych drobnoustrojów, w tym szczepów patogennych, przez co ograniczają ich namnażanie. Garbniki mają też zdolność unieczynniania toksyn bakteryjnych, przez co zmniejsza się stopień toksemii organizmu w wyniku zakażeń bakteryjnych podczas biegunki.

Uwaga!
Garbniki i surowce garbnikowe wykazują też działania niepożądane, zwłaszcza jeśli należą do grupy garbników hydrolizujących, łatwo rozpuszczalnych w wodzie (tak jak większość garbników kory dębowej). Należy pamiętać, że długotrwałe (powyżej 3 tygodni) przyjmowanie wyciągów roślinnych obfitujących w garbniki hydrolizujące jest niekorzystne, ponieważ związki te unieczynniają witaminę B1 oraz wiążą sole żelaza, magnezu, wapnia i innych składników mineralnych pożywienia, utrudniając lub uniemożliwiając ich przyswajanie. Przez bezpośrednie działania na błonę śluzową jelit, zmniejszają też przyswajalność innych składników pożywienia.

Wskazania
do stosowania kory dębowej podajemy według Monografii Komisji E. Zewnętrznie – stany zapalne skóry. Wewnętrznie – niespecyficzne, ostre biegunki, miejscowe stosowanie w łagodnych stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz w zapaleniu i świądzie krocza i odbytu. Surowiec nie jest stosowany w kąpieli na całą powierzchnię skóry lub gdy obszar zmienionej zapalnie skóry jest zbyt wielki. Nie stosuje się też kąpieli z kory dębowej przy sączących się egzemach, w gorączce i w chorobach infekcyjnych oraz zakaźnych, w chorobach serca III i IV stopnia (NYHA), w nadciśnieniu IV stopnia (WHO).
Przy podawaniu surowca garbnikowego zniesione jest lub obniżone działanie leków alkaloidowych oraz innych leków o charakterze zasadowym, zwłaszcza zawierających grupy aminowe.

Dawkowanie
Wewnętrznie: dzienna dawka - 3 g surowca (wysuszonego) lub równoważne ilości w przetworach. Zewnętrznie: do obmywania skóry, okładów lub płukania gardła - 20 g surowca na 1 litr wody (dla dzieci rozcieńczyć 1:1). Do kąpieli pełnych lub częściowych - 5 g surowca na 1 litr wody.

Dla dzieci
Wewnętrznie: przetwory z kory dębowej stosuje się w biegunkach wywołanych przez bakterie lub wirusy, w zatruciach pokarmowych spowodowanych przez związki drażniące i uszkadzające błonę śluzową przewodu pokarmowego, głównie jelita grubego, w podostrych i przewlekłych nieżytach żołądka i jelit. Pomocniczo w skojarzeniu z antybiotykami stosowane są w durze brzusznym i w czerwonce. Zewnętrznie: w zapaleniu jamy ustnej i gardła, oparzeniach, w podrażnieniu i świądzie skóry (również po ukąszeniu owadów), przy wypryskach niesączących się i małych ranach oraz otarciach naskórka, a także w upławach, zapaleniu i świądzie sromu i odbytu.

Domowe
wodne odwary Decoctum dla dzieci, ze sproszkowanej, suchej kory dębu, są stosowane głównie zewnętrznie, jako środek ściągający do płukania lub tamponowania jamy ustnej w przypadku aft, drożdżycy lub lekkich stanów zapalnych (bakteryjnych) śluzówki jamy ustnej i gardła. U starszych dzieci, które potrafią płukać gardło bez połykania płynu, również przy lekkich oparzeniach jamy ustnej gorącymi napojami, poza tym do obmywania skóry lub robienia okładów – w lekkich stanach zapalnych skóry i otarciach naskórka.
Działanie wyciągu zależy od zawartości garbników (10-20%) rozpuszczalnych w wodzie.

W pediatrii
stosuje się najczęściej gotowe przetwory farmaceutyczne zawierające korę dębową (zwykle obok innych surowców zielarskich) dla dzieci starszych (powyżej 6 roku życia) jako środki przeciwbiegunkowe lub preparaty do stosowania zewnętrznego (także dla dzieci młodszych). W działaniu zewnętrznym gotowe preparaty farmaceutyczne z kory dębowej służą do płukania jamy ustnej i gardła w przypadkach infekcji bakteryjnych lub grzybiczych (również wirusowych) oraz do kąpieli, jeśli są takie wskazania i po odpowiednim rozcieńczeniu środka, lub do przemywania skóry (pół-kąpieli) w lekkich stanach zapalnych, przy podrażnieniach i otarciach naskórka, do przemywania płytkich, zainfekowanych bądź krwawiących zranień skóry jako środki antyseptyczne i krwiotamujące. Wskazane również w niezbyt ciężkich odmrożeniach lub oparzeniach skóry, także w lekkich oparzeniach jamy ustnej, do przemywania swędzących ranek po ukąszeniu owadów, w zapaleniu i świądzie sromu lub odbytu, w okładach leczniczych, m.in. w czyraczności.

W kąpielach leczniczych dla dzieci stosuje się korę dębową z innymi surowcami, zwłaszcza z olejkowymi, działającymi antyseptycznie, np. z liśćmi szałwii Salviae folium, kwiatem rumianku Chamomillae flos, zielem tymianku Thymi herba czy macierzanki Serpylli herba.

Kora dębowa wykazuje również działanie przeciwpotowe i bywa stosowana, najczęściej z innymi surowcami o tej aktywności, takimi jak liść szałwii Salviae folium czy ziele hyzopu Hyssopi herba, do sporządzania różnych środków (w tym kosmetycznych), wskazanych głównie w potliwości stóp, dolegliwości często spotykanej w wieku młodzieńczym, szczególnie u chłopców w okresie dojrzewania.

prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska
- kierownik Katedry Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej we Wrocławiu

Prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska jest od 1981 roku kierownikiem Katedry Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej we Wrocławiu. Jest profesorem nauk farmaceutycznych z zakresu farmakognozji. W latach 1987-93 pełniła funkcję Prodziekana Wydziału Farmaceutycznego AM we Wrocławiu. Od roku 1998 nadal jest członkiem Komisji Leku Naturalnego i Biotechnologii w Komitecie Nauk o Leku PAN. Opublikowała ponad 200 oryginalnych prac twórczych i przeglądowych, 8 książek popularnonaukowych z zakresu ziołolecznictwa i kosmetyki naturalnej, 7 patentów, w tym 2 patenty wdrożone do produkcji leków, m.in. Oeparol (olej leczniczy z nasion wiesiołka dziwnego Oenothera paradoxa Hudziok, odmiany wrocławskiej - Amar).

Borówka czernica = czarna jagoda = czernica (ang. bilberry, whortleberry, am. myrtle whortleberry, European blueberry) - Vaccinium myrtillus, rodzina wrzosowatych - Ericaceae). Roślina występuje w lasach iglastych lub mieszanych, środkowej i północnej Europy, Ameryki Płn. i Azji. W Polsce pospolita na nizinach oraz w Karpatach. Rośnie zwykle w rozległych zespołach w poszyciu lasu, prawie bez współudziału innych gatunków, które nie wytrzymują z nią rywalizacji. Borówka czernica jest krzewinką wysokości 40-60 cm o prosto wzniesionych, gładkich, kanciastych łodygach. Liście ma cienkie, skórzaste, jasnozielone, opadające jesienią. Kwiaty dzbanuszkowate, różowozielone, wyrastające pojedynczo z kątów liści. Owoc to soczysta, ciemnofioletowa, z sinawym nalotem jagoda, znana i powszechnie lubiana, jako owoc deserowy. Należy odróżnić w lesie borówkę czernicę od borówki bagiennej Vaccinium uliginosum, zwanej ludowo „pijanicą”, rosnącej na bagnach i w miejscach wilgotnych w lasach. „Pijanica” ma jagody nieco większe niż czarna jagoda i bardziej kwaśne. Jagody te nie są trujące, nie dają też oszołomienia, jakie przypisuje im tradycja ludowa, ale nie mają też właściwości leczniczych... Przy rozcieraniu w palcach jagody borówki bagiennej barwią skórę na kolor brunatno- zielony (czarna jagoda - na fioletowy).