Kora wierzby - badania, surowiec,zastosowanie

Wierzba należąca do rodzaju Salix L. występuje powszechnie w stanie naturalnym. Zasiedla tereny wilgotne, brzegi wód, ale również tereny suche i ubogie w składniki pokarmowe.

Spośród wielu gatunków wierzby, największe znaczenie dla fitoterapii ma wierzba purpurowa (Salix purpurea L.) i biała (Salix alba L.). Kora wierzby jest surowcem zielarskim opisanym w wielu farmakopeach, między innymi w polskiej (FP V) i europejskiej (Eur. Ph. 4, 2002) oraz w monografii Komisji E . Wymagana zawartość glikozydów salicylowych w przeliczeniu na salicynę wynosi minimum 1%. Kora wierzby jest uznawana za surowiec o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Działanie to warunkują glikozydy salicylowe, które stanowią jedną z jej ważniejszych grup związków czynnych. Glikozydy te łatwo rozpadają się w przewodzie pokarmowym, uwalniając alkohol salicylowy, który dopiero w wątrobie utlenia się do kwasu salicylowego, nie powodując tym samym uszkodzeń błony śluzowej żołądka [Wiadomości Zielarskie, nr 4, str. 13, 2001].
Zespół glikozydów salicylowych jest dość złożony. Wykryto pośród nich 6 związków: salicynę, salikortynę, salirepozyd, populinę, salidrozyd, 3-O-cynamoilosalicynę. Z powyższych związków tylko salicyna występuje w formie glikozydu, pozostałe zaś w postaci glikozydów dodatkowo zestryfikowanych różnymi grupami acylowymi.
Rozdzielenie i oznaczenie poszczególnych związków z grupy salicyn nie jest proste, z tego względu do oznaczania wykorzystano fakt, że pod wpływem hydrolizy alkalicznej związki acylowe uwalniają glikozyd - salicynę. Do oznaczenia ilościowego salicyny w tabletkach ze zmikronizowanej kory wierzby - Salicortex, zastosowano metodę z wykorzystaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej HPLC (rysunek). Badania przeprowadzono we współpracy z Katedrą i Zakładem Farmakognozji z Ogrodem Roślin Lecz niczych Akademii Medycznej w Gdańsku [Herba Polonica, tom XLIII, nr 2, str. 150, 1997].
Badano zawartość salicyny w tabletkach, przed hydrolizą zasadową i po hydrolizie. Badania ilościowe wykazały, że średnia zawartość wolnej salicyny w tabletce wynosi 6,25 mg (1,91% masy tabletki), natomiast po procesie hydrolizy wzrasta średnio do 10,91 mg, co stanowi 3,4% masy tabletki. Badania te posłużyły do ustalenia limitu zawartości glikozydów salicylowych w tabletkach Salicortex. Trudności z pozyskaniem surowca o wysokiej zawartości związków czynnych skłoniły Labofarm do założenia własnej plantacji wierzby. Do upraw zastosowano wierzbę purpurową, która jak wynika z danych literaturowych oraz badań własnych zawiera znacznie więcej glikozydów salicylowych niż wierzba biała. Zbioru surowca leczniczego dokonano wiosną, przed wytworzeniem liści. Ścinano młode, 1-2 letnie pędy. Po oczyszczeniu i sortowaniu odkorowywano je mechanicznie, a następnie poddawano suszeniu w ściśle kontrolowanych warunkach. Obecnie we współpracy z Katedrą i z Zakładem Biologii i Botaniki Farmaceutycznej trwają badania identyfikacyjne na poziomie DNA w celu wyselekcjonowania surowca o najwyższej zawartości związków czynnych oraz najlepszej efektywności terapeutycznej.
Zawartość związków czynnych w korze wierzby purpurowej pochodzącej z plantacji Labofarmu kształtuje się na poziomie około 10%, czyli podobnym, jak dla ekstraktów wodno-alkoholowych (10-13%), które stanowią "koncenterat" związków czynnych. Taki suroweic pozwala zapewni w tabletkach Salicortex wysoką zawartośc glikozydów salicylowych, w formie naturalnego kompleksu. Na przestrzeni kilku ostatnich lat średnia ich zawartośc kształtuje sie na poziomie 20 mg w jednej tabletce.
W Akademii Medycznej w Gdańsku przeprowadzono badania dotyczące uwalniania salicyny z tabletek Salicortex, w środowisku odpowiadającym warunkom panujującym w żoładku. wyniki tych eksperymentów wykazały, że z tabletek Salicortex, zawierających średnio 6,04 mg salicyny, uwalniane jest średnio 3,67 mg salicyny w ciągu 1 godziny, co stanowi 60,76 % salicyny obecnej w tabletce. Średnia ilość uwolnionej salicyny jest zbliżona jak dla tabletek konwencjonalnych. We wstępnych badaniach ustalono, że wydłużenie czasu badania do 2 i 3 godzin nieznacznie tylko wpływa na ilość uwolnionej salicyny. Należy jednak podkreślić, że na proces uwalniania salicyny z badanych tabletek składa się również jej ekstrakcja z surowca roślinnego [Herba Polonica, tom XLIII, nr 2, s. 145 1997].
W przyszłości prace badawcze Labofarmu w dziedzinie selekcji odmian wierzby purpurowej i zwiększenia efektywności formy gotowej leku będą zmierzać w kierunku wykorzystania izolowanych frakcji salicyn.

dr Izabela Michalska, dr Marzena Pham