Rozmaryn lekarski Rosmarinus officinalis pochodzi z obszarów śródziemnomorskich, rośnie głównie w Europie południowej. Obecnie jest uprawiany na całym świecie, na przykład w ogródkach przykuchennych jako przyprawa. Jest to wiecznie zielone zioło z aromatycznymi liśćmi. Osiąga wysokość do 2 m, liście ma wąskie, ciemnozielone na wierzchu i białe od spodu. Kwiaty drobne, bladoniebieskie.
U starożytnych Greków był rośliną poświęconą Afrodycie – bogini miłości i piękna. Pełnił często rolę ozdobną. Używano go do wicia wianków obrzędowych, razem z liśćmi mirtowymi i laurowymi. Wierzono, że przeciwdziała zapominaniu. Starożytni studenci wplatali go we włosy, przygotowując się do egzaminów. Uznawany w wielu regionach Europy za symbol płodności i śmierci, zażywany był jako afrodyzjak. Wkładano go także do trumien zmarłych niezamężnych i nieżonatych. Przyozdabiano nim groby, podobnie jak hyzopem i ogórecznikiem. Był używany do odpędzenia złych duchów i demonów. Z czasem stał się motywem pieśni obrzędowych. Był wykorzystywany do wróżb miłosnych i w takim kontekście pojawia się w incipicie jednej z najpopularniejszych polskich pieśni legionowych: O mój rozmarynie, rozwijaj się… Podobne piosenki cytował w swych pracach etnograficznych Oskar Kolberg.
Królewska woda
Ziele rozmarynu to główny składnik średniowiecznej wody, używanej przez polską królewnę, królową Węgier – Elżbietę Łokietkównę (*1305 †1380). Ta woda była wówczas uważana i za perfumy, i za lek, ale przede wszystkim za afrodyzjak. Elżbieta czarowała i uwodziła jej zapachem cesarzy, królów i dworzan. W tej mieszance roślinnych olejków eterycznych, żywicy i ambry, dominantę stanowił olejek rozmarynowy.
Stara londyńska farmakopea (1683) podaje takie cechy królewskiej wody: Woda ta (a raczej nalewka) jest godna podziwu przeciw wszystkim przeziębieniom i powodowanych wilgocią chorobom głowy, epilepsji, apopleksji, zawrotom głowy, paraliżowi, chorobom nerwów, reumatyzmowi, kurczom, konwulsjom, tępocie, utracie pamięci, senności, głuchocie, zaburzeniom widzenia, koagulacji krwi, bólom głowy powodawanym flegmą i humorami, pokonuje ból zębów, bóle i słabości żołądka, brak apetytu i złe trawienie, obstrukcję śledziony, jelit, wątroby i macicy. Przyjmuje i konserwuje naturalne ciepło, odnawia zdolności i funkcje ciała nawet w starości (tak mówią). Niewiele jest remediów dających tak dużo dobrych efektów. Podawać wewnętrznie w winie lub w wódce, przemywać skronie, wdychać nozdrzami. Elżbieta dożyła sędziwego jak na tamte czasy wieku, przez 59 lat zasiadała na tronie jako królowa Węgier, następnie jako regentka w Polsce.
Olejek rozmarynowy
polecany jest na łagodzenie zmęczenia fizycznego i umysłowego, jako afrodyzjak, na zaburzenia pracy serca, bóle mięśniowe, bóle głowy, grypę, astmę, kaszel, infekcje skóry, łupież, łysienie, trudno gojące się rany. Ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe: może zmieniać pH poszczególnych tkanek w miejscu podania, stwarzając niekorzystne warunki do wzrostu mikroorganizmów. Jako substancja lipofilna może penetrować do wnętrza komórek bakteryjnych i mitochondriów, modyfikując błony struktury, przez co stają się bardziej przepuszczalne. Dochodzi do aktywnego wycieku składników komórkowych, co prowadzi do śmierci bakterii. Olejek składa się ze związków o charakterze fenoli. Olejki o takim składzie zaburzają funkcje błony cytoplazmatycznej bakterii, w tym przepływ elektrolitów i transport aktywny. Powodują koagulacje zawartości komórek bakteryjnych i grzybiczych. W wyniku podania zewnętrznego, olejek wywołuje efekt przeciwzapalny i antyseptyczny. W przeciwieństwie do syntetycznych antyseptyków i antybiotyków, nie wywołuje powstawania szczepów opornych i jest skuteczny w stosunku do wirusów. Stwierdzono, że olejek eteryczny z rozmarynu powoduje rozkurcz mięśni poprzecznie prążkowanych, dlatego znajduje zastosowanie w maściach i w żelach na urazy sportowe. Badania na szczurach dowiodły, że stosowany wewnętrznie może odgrywać istotną rolę w metabolizmie kostnym. Metabolity zawarte w olejku rozmarynowym zapobiegają m.in. utracie masy kostnej, co może być pomocne przy leczeniu osteoporozy.
Kąpiel rozmarynowa
ma właściwości ściągające, odżywcze, zwiększa pocenie się. Jest tak pobudzająca dla organizmu, że nie powinna być brana wieczorem, bo będą problemy ze spaniem. Z rozmarynu sporządza się środek odżywczy dla włosów, który po zastosowaniu na skórę głowy, chroni ją przed łysiną. Olejek rozmarynowy jest szeroko stosowany jako zapachowy komponent |w produkcji mydła, kremów, płynów, perfum i wód toaletowych.
Herbatka
z rozmarynu lekarskiego jest wspaniałym środkiem odświeżającym jamę ustną, jak również świetną płukanką, w celu pozbycia się cuchnącego oddechu. W około 0,5 l gotowanej wody, zdjętej z ognia, należy zaparzać 3 łyżeczki suszonych kwiatów lub liści rozmarynu lekarskiego przez około 30 minut pod przykryciem. Następnie płyn odcedzić i umieścić w lodówce. Płukać nim jamę ustną każdego ranka lub kilka razy w czasie dnia.
Przeciwgorączkowo
Rozmaryn zawiera olejki lotne, które są antyseptyczne, z właściwościami przeciwbakteryjnymi i przeciwgrzybicznymi. Wspomagają funkcjonowanie systemu odpornościowego. Poprzez zwiększenie cyrkulacji w obrębie skóry, rozmaryn powoduje zwiększenie wydzielania potu, przez to jest doskonałym środkiem na obniżanie gorączki. Jego rozgrzewające i pobudzające właściwości pomagają w oczyszczaniu flegmy z płuc, są pożyteczne w łagodzeniu przeziębień, grypy, kataru, kaszlu, sapania, zapalenia oskrzeli i kokluszu.
Poprzez zwiększenie przepływu krwi do głowy, rozmaryn pobudza mózg i podnosi koncentrację. Ma zastosowanie w leczeniu napięcia nerwowego, wyczerpania, letargu, depresji, problemów ze spaniem. Służy jako środek odżywczy podczas rekonwalescencji. Wskazany dla ludzi starszych. Łagodzi migreny i bóle głowy. Pobudza apetyt i zwiększa przepływ soków trawiennych. Pomaga w trawieniu pokarmów, ulepsza powolne trawienie i wchłanianie składników odżywczych. Jego gorycze pobudzają funkcjonowanie wątroby i pęcherzyka żółciowego, zwiększają przepływ żółci, wspomagają trawienie tłuszczy. Silny przeciwutleniacz, zapobiega uszkodzeniu komórek przez wolne rodniki.
Rozmaryn lekarski jest uznawany powszechnie za środek odmładzający i zwalniający proces starzenia się.
W kuchni
Rozmaryn ma słodkawy zapach przypominający kamforę i gorzki, aromatyczny smak. Jako przyprawa ceniony jest w kuchni francuskiej, włoskiej i hiszpańskiej, gdzie chętnie stosowny jest w mieszance z innymi przyprawami. Znany jest też w kuchni bałkańskiej, kaukaskiej, w USA, w Meksyku i w Anglii. Pogłębia smak potrawy, zarówno kwaśnej, jak i słodkiej. Dodaje się go do jagnięciny, wieprzowiny, mięsa z królika, cielęciny, kiełbasek i mięs duszonych, do kurczaków, kaczek, ryb, potraw z jajek, ale także do galaretek, dżemów, ciastek i ciast. Podkreśla smak sałatek i potraw warzywnych ze szparagów, brokuł, kalafiora, kabaczka, zielonego groszku, fasoli, ziemniaków czy cukinii. Aromatyzuje likiery, wódki żołądkowe, wino i piwo. Warto go dodać do zup jarzynowych, poprawia ich smak. Podobną funkcję spełnia w pizzy, w sosach czy w smażonych ziemniakach. Jest jedną z przypraw w mieszance ziół prowansalskich i składnikiem marynat. Jest istotnym składnikiem w produkcji ziołowego chleba czy ziołowych biszkoptów, wliczając w to włoski chleb focaccia. Smak ma dosyć mocny, dlatego należy używać go z umiarem. Dobrze jest namoczyć suszony rozmaryn w gorącej wodzie, zanim dodamy go do nieugotowanych potraw.
Kwiaty rozmarynu
są łagodniejsze w smaku niż reszta zioła, mogą być kandyzowane lub dodawane do galaretek, miodu, octu, wina. Oliwie z oliwek można nadać smak rozmarynu, umieszczając w niej kilka gałązek zioła. Silny zapachowo rozmaryn jest składnikiem pachnących torebek, umieszczanych np. w szufladach z bielizną. Wysuszony rozmaryn, przechowywany w szczelnie zamkniętych i chronionych przed światłem pojemnikach, zachowuje swoje cechy przez 12 miesięcy.
Działania niepożądane
Może wystąpić zapalenie skóry po użyciu mydła lub żelu do mycia z dodatkiem olejku rozmarynu. Rozmaryn używany był od dawna jako środek pomagający w wywołaniu poronienia. Wywołuje menstruację, jest używany w medycynie do regulowania cyklu miesięcznego. Jest jednak bezpieczny, jeśli używamy go z umiarem. Kobiety w ciąży lub z problemami miesiączkowymi powinny przedyskutować ze swym lekarzem bezpieczną dla nich dawkę rozmarynu.
Olejek rozmarynowy, wykorzystywany w aromaterapii, nie powinien być konsumowany, może powodować trudności z trawieniem, uszkodzenie nerek – zwłaszcza po spożyciu większych ilości.
* * *
PRZEPISY
Olejek do masażu: 1 ml olejku rozmarynowego, 25 ml oleju słonecznikowego lub migdałowego. Rozpuścić olejek rozmarynowy w oleju słonecznikowym lub migdałowym. Stosować na bolące stawy i mięśnie. Mieszaniną można masować skórę głowy dla pobudzenia wzrostu włosów lub użyć jej do masowania skroni na ból głowy.
Wino: 60 g suszonych liści rozmarynu lub 200 świeżych, 1 l czerwonego wina, 2 łyżki miodu. Liście rozmarynu zalać winem, dodać miód i ogrzewać w kąpieli wodnej, od czasu do czasu mieszając. Szczelnie zamknąć słoik z miksturą i macerować przez 10 dni, przefiltrować i przelać do butelki. Najlepiej smakuje po obiedzie schłodzone. Podgrzane jest skuteczne w uporczywym kaszlu.
Odstraszacz moli: 2 szklanki suszonej lawendy, 2 szklanki suszonego rozmarynu lekarskiego, 1 łyżka stołowa goździków, suszona skórka cytryny. Składniki zgnieść razem w niewielkiej miseczce, rozdzielić na kilka płóciennych torebek. Dobrze zawiązać i umieścić wśród bielizny i ubrań w szafie.
Płyn ujędrniający: 1 szklanka liści rozmarynu lekarskiego, 250 ml alkoholu. Zgnieść liście zioła na dnie szklanego słoja o pojemności 250 ml, zalać alkoholem. Zakręcić słój szczelnie i pozostawić na 2 tygodnie do maceracji. Po tym czasie przecedzić płyn przez gazę lub ściereczkę, przelać do butelki, zakręcić szczelnie. Stosować do nacierania po kąpieli.
Ziołowa poduszka: 4 szklanki suszonego rozmarynu lekarskiego, 4 szklanki suszonej werbeny, 8 szklanek suszonych igieł sosny. Zmiażdżyć składniki, napełnić nimi niewielką torebkę i umieścić ją pod poduszką lub w szufladzie z bielizną nocną. Ułatwia zasypianie.
* * *
Ziele rozmarynu lekarskiego wchodzi w skład płynów tonizujących, kremów, maseczek odżywczych, okładów ściągających, wód toaletowych, płynów i żeli do kąpieli.
Działa przeciwzapalnie, łagodzi bóle reumatyczne i mięśniowe, poprawia krążenia krwi i tonizuje układ nerwowy. Oto dlaczego rozmaryn wart jest nie tylko zalotnych przyśpiewek…
