Wywodzi się z Brazylii, gdzie od tysięcy lat był selekcjonowany i uprawiany przez tamtejsze ludy. Nazwa pochodzi z języka plemienia Guarani, w którym nana znaczy coś pachnącego.
W 1493 r. ananasy były prawdziwym odkryciem dla uczestników wyprawy Krzysztofa Kolumba, którzy postanowili zabrać ze sobą te dziwne owoce, przypominające wyglądem wielkie szyszki sosnowe. Właśnie temu wyglądowi owoc zawdzięcza angielską nazwę pinneapple. Dzięki żeglarzom ananas trafił do Europy, ale źle zniósł trudy podróży i kiedy poczęstowano nim króla Karola V, ten z obrzydzeniem odsunął owoc. W roku 1550 ananasy konserwowano w cukrze, by przesłać je do Starego Świata jako egzotyczne delikatesy. Ananas trafił do Indii, Australii, Indonezji, Chin, Filipin, Afryki Południowej i Madagaskaru, do USA i na Hawaje. Przedsiębiorczemu Holendrowi Le Cour udało się wyhodować ananasa pod szkłem (1686). W ciągu kilku lat egzotyczny owoc stał się znany europejskiej arystokracji. Ponieważ był modny, nie zrażano się tym, że ananas szklarniowy był trochę kwaśny. Moczono go w wodzie, potem w słodkim winie. Robił tak na przykład Aleksander Dumas.
Moda na ananasa nie ominęła Polski. Prekursorem ich uprawy był podkomorzy Stanisław Poniatowski, założyciel ogrodów Frascati, skąd otrzymywał rocznie do 5 tysięcy dojrzałych owoców. Przed II wojną światową ananasy były uprawiane na niewielką skalę w Łodzi, w kilku szklarniach bogatych przemysłowców.
Każdy może uprawiać
ananasa w domu. Można kupić w kwiaciarni ananasy o białych lub różowoobrzeżonych liściach i rozmnażać je przez oddzielanie młodych rozet od roślin matecznych. Można też ukorzenić pióropusz liści owocu. Kawałek owocu, długości 4-5 cm, pozostawiamy na 2-3 tygodnie do przeschnięcia, potem wkładamy sadzonkę do wilgotnego piasku. Można ją wcześniej posmarować ukorzeniaczem. Pozostawiamy w widnym miejscu, w temperaturze około 25oC, nawet na kilkanaście tygodni. Ananas lubi stanowiska bezpośrednio nasłonecznione. Temperatura latem powinna wynosić około 20oC, zimą nie mniej niż 15oC. Roślina lepiej znosi niedobór wody niż jej nadmiar. Nawozić trzeba skromnie, co 3-4 tygodnie (latem!), słabym roztworem nawozu wieloskładnikowego. Podłoże powinno być przepuszczalne, o pH 6-6,5. Co roku wiosną trzeba roślinę przesadzać. O ile łatwo jest uprawiać ananasy w doniczkach, to do owocowania potrzebują one intensywnego ogrzewania i starannej pielęgnacji.
Ananas Ananas comosus
syn. Ananas sativus z rodziny ananasowatych, jest byliną o krótkiej, słabo rozgałęziającej się łodydze, z rozetą szorstkich, szarozielonych, niemal równowąskich, ostrozakończonych, twardych, ząbkowanych, brzegami kolczastych liści. Liście magazynują wodę, którą przy niedoborach oddają innym organom. Kwiaty są drobne, liczne (100- 200), białe lub różowofioletowe do purpurowych, zebrane w gęsty kwiatostan. Nie otwierają się równomiernie. Jako pierwsze otwierają się te położone najniżej, potem stopniowo te coraz wyżej. Może to trwać około 20 dni. Rośliny zawiązują owoce partenokarpicznie, czyli bez zapylenia i bez zapłodnienia. W przypadku zapylenia pyłkiem innej odmiany, powstaje normalny owoc zawierający pestki, co jest niepożądane. Po przekwitnieniu opadają płatki korony, pręciki i szyjka słupka. Pozostałe części – krótka szypułka, przysadka, działki kielicha i zalążnia – grubieją i zrastają się ze sobą oraz z częściami składowymi sąsiednich kwiatów. Rozrasta się też oś środkowa kwiatostanu. W ten sposób powstaje owocostan, czyli owoc złożony. Na powierzchni owocu złożonego każdy z wchodzących w jego skład owoców jagód zaznacza się w postaci dość regularnego sześciokąta, zwanego oczkiem. W miarę dojrzewania owoc zmienia barwę z szarozielonej na szarozielonkawożółtą, a z jego czubka wyrasta charakterystyczny pióropusz niewielkich listków. Owocostan ma kształt cylindryczny, stożkowaty lub eliptyczny, masę od 2 do nawet 10 kg. Jadalną częścią jest owocostan wraz z mięsistą osią. Miąższ ma strukturę silnie włóknistą, jest jędrny, soczysty, o barwie od żółtej, poprzez pomarańczową, aż po delikatnie czerwoną. Cechą charakterystyczną jest specyficzny, intensywny aromat.
Miąższ ananasa
zawiera węglowodany do 14% (dominuje sacharoza), kwasy organiczne 1% (głównie cytrynowy), witaminy (B1, B2, C), składniki mineralne (potas, miedź), nieznaczne ilości białka. Intensywność aromatu determinuje obecność estru metylowego kwasu masłowego. Istotnym składnikiem soku ananasowego jest bromelina. 100 g owocu to 243 kJ, czyli 56 kcal.
Dojrzały ananas jest nietrwały, więc owoce, które muszą znieść długi transport, zrywa się 2-3 tygodnie przed osiągnięciem pełnej dojrzałości.
W kuchni
Ananasy jadane są na surowo lub po przetworzeniu. Dodawane są do sałatek, kanapek, deserów. Wykorzystywane są do produkcji przetworów: kompotów, dżemów, soków, z których wyrabia się też wino. Często używane są do wzbogacania konsystencji i dodania słodyczy potrawom kuchni chińskiej i hinduskiej. Najczęściej używa się w kuchni owoców z puszki.
Na zdrowie
Ananasom przypisywano właściwości uzdrawiające. Miały wpływać na samopoczucie i przywracać pogodę ducha. Znachorzy i szamani w krajach tropikalnych zalecali spożywanie ananasów przy rozmaitych schorzeniach i dolegliwościach. Ananas miał być środkiem wzmacniającym przy ogólnym osłabieniu, środkiem obniżającym temperaturę.
Na pewno działa odświeżająco. Ananas i sok ananasowy oddziałują przeciwzapalnie i wzmacniają siły odpornościowe organizmu. Dobre efekty uzyskuje się w leczeniu funkcjonalnych zaburzeń systemu nerwowego i niektórych chorób skórnych. Ananasy zalecane są w chorobach wątroby i nerek, zaburzonej czynności serca i krążenia, także przy anemiach.
Surowcem leczniczym jest sok ananasowy Succus Ananas, zawierający bromelinę, kwasy organiczne, cukry, wanilinę, olejek, witaminę C. Stosowany w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka, w dolegliwościach trawiennych – zwykle jako środek ułatwiający trawienie białka i tłuszczu, także przeciwzapalny i przeciwobrzękowy. Podawany jest w ostrych operacyjnych i pourazowych opuchliznach. Stosowany w procesach zapalnych z towarzyszącym obrzękiem zatok przynosowych. Sok w mieszaninie z wodą – w postaci sprayu – stosowany jest przy katarze nosa. Właściwości fibrynolityczne świeżego soku ananasowego sprawiają, że jest on zalecany przy otyłości, a także jako środek dietetyczny, pomocniczy w leczeniu świeżych zawałów serca.
Wykorzystywane są też liście, które hinduska medycyna ludowa zaleca w postaci wywaru jako środek odrobaczający.
W lecznictwie
stosowana jest bromelina. Jest ona mieszaniną enzymów proteolitycznych. To glikoproteina, złożona z ponad 200 aminokwasów zawierających grupy sulfhydrylowe. Ułatwia trawienie białek, tłuszczy i skrobi. Działa przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, ułatwia przenikanie antybiotyków, rozrzedza wydzielinę oskrzelową. Stosowana w chorobach układu pokarmowego (żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego), wywołanych zmniejszonym wydzielaniem enzymów, także w leczeniu chorób reumatycznych i otyłości.
W kosmetyce
okłady z soku lub cieniutkich plastrów świeżego ananasa pozwalają usunąć przebarwienia pigmentacyjne, które w postaci czerwonych plamek mogą pojawić się na twarzy podczas upalnych, słonecznych dni. Sok wymieszany z oliwą daje świetną odżywkę do paznokci. Na Filipinach z liści jednej z odmian produkuje się przędzę, a z niej… koronki.
Za i przeciw
Ananas i jego sok są dobrze tolerowane przez większość ludzi. Nie są wskazane dla dzieci poniżej 6. roku życia, gdyż bromelina może podrażniać ich błony śluzowe. Z powodu podwyższania kwasowości soku żołądkowego, przeciwwskazaniem do konsumpcji są wrzody i stany zapalne żołądka na tle nadmiernej ilości kwasów. Preparaty uzyskiwane z ananasa, podobnie jak niedojrzałe owoce, nie powinny być spożywane przez kobiety w ciąży, mogą wywołać poronienie. Zjedzenie ananasa może spowodować objawy niepożądane, w postaci podrażnienia przewodu pokarmowego, dolegliwości żołądkowych, biegunki lub reakcji alergicznych (wysypka). Za normalne należy uznać wrażenie swędzenia dziąseł i pękania warg, podczas jedzenia świeżego ananasa. Jest to skutek działania bromeliny.
