1. Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.)
nazywany potocznie walerianą to roślina, która naturalnie występuje na łąkach oraz w lasach Europy i Azji. Surowiec zielarski stanowi korzeń o nieprzyjemnym zapachu oraz gorzkawo-palącym smaku. Występują w nim związki z grupy irydoidów (walepotriaty: waltrat, dihydrowaltrat i inne), olejek eteryczny (waleranon, walerenal, kwas walerenowy) oraz monoterpeny (α i β- pinen, kamfen, limonen, octan bornylu) kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy i izoferulowy), flawonoidy, a także aminokwasy. Stwierdzono w nim także obecność alkaloidów monoterpenowych oraz lignanów. Korzeń kozłka wykazuje działanie uspokajające na ośrodkowy układ nerwowy. Stosuje się go: w silnym pobudzeniu emocjonalnym, lęku, nerwicach, przyspieszonej akcji serca, bezsenności, pomocniczo w okresie menopauzy z towarzyszącymi objawami nerwowości, a także w stanach skurczonych przewodu pokarmowego. Waleriana jest tradycyjnie stosowana w leczeniu objawów takich jak: bolesne skurcze jelit, kolki i „nerwowy żołądek”. Ze względu na gorzki smak roślina była od wielu lat historycznie stosowana w celu zwiększenia apetytu i trawienia. Korzeń kozłka stanowi składnik preparatów uspokajających, przeciwlękowych oraz wspomagających trawienie ze względu na gorzki smak.
2. Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.)
nazywany świętojańskim zielem czy polną rutą to roślina występująca naturalnie w całej Europie, częściowo w Azji i Afryce. Do celów leczniczych pozyskuje się ziele, które zbiera się w początkowym okresie kwitnienia. Zawiera w swoim składzie: antrazwiązki (hyperycynę), flawonoidy (hiperozyd), olejek eteryczny (terpeny), garbniki i kwasy fenolowe oraz ksantony. Roztwory alkoholowe (intractum) lub olejowe zmniejszają nastrój depresyjny, stany lękowe, zaburzenia snu (w tym powiązane z menopauzą). Roztwory olejowe łagodzą oparzenia i ułatwiają gojenie ran. Roztwory wodne (soki, napary) stanowią pomoc w leczeniu stanów zapalnych wątroby i zaburzeniach w obrębie dróg żółciowych. Poprawiają także trawienie, działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit oraz dróg moczowych.
3. Mniszek lekarski (Taraxacum officinale Web.)
rośnie powszechnie w Europie. W lecznictwie używane jest jego ziele i korzeń, które pozyskuje się ze stanu naturalnego. W skład ziela mniszka wchodzą: kwasy fenolowe, flawonoidy, kumaryny, sole mineralne. Korzeń mniszka zawiera inulinę, korzystną w diecie osób chorych na cukrzycę, potas oraz witaminy: C i B. Surowiec stosowany jest jako środek moczopędny w stanach zapalnych nerek, w kamicy, w zaburzeniach trawienia (korzeń i ziele), chorobach woreczka żółciowego, w braku apetytu (gorycze w korzeniu i liściach) i cukrzycy. Z kwiatów mniszka przyrządza się syrop na stany zapalne górnych dróg oddechowych. Mniszek ponadto ułatwia wypróżnienie, wspomaga odchudzanie i oczyszczanie organizmu z toksyn a poprzez działanie żółciopędne pobudza pracę wątroby.
4. Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.)
jest roślinnym źródłem witamin (zawiera witaminę C, B, K, kwas foliowy, karotenoidy) i związków mineralnych (krzemu, magnezu, potasu, wapnia). Surowiec stanowi liść pokrzywy. Jest on bogaty także we flawonoidy, kwasy organiczne oraz aminy biogenne. Wykazuje działanie moczopędne (w chorobach układu moczowego i prostaty) i obniża poziom cukru. Pokrzywa bywa pomocna przy niedokrwistości, zwiększa bowiem poziom hemoglobiny. Korzystnie wpływa na układ trawienny. Napary z pokrzywy wzmacniają cebulki włosowe, zmniejszają łojotok i nadmierną potliwość.
5. Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L.)
to roślina lecznicza z rodziny Compositae, z której pozyskuje się koszyczek (kwiatostan) bogaty w olejek eteryczny. W kwiatach rumianku zidentyfikowano ponad 120 składników chemicznych, w tym z grupy terpenoidów, flawonoidów, kwasów fenolowych oraz kumaryn. Składniki takie jak α-bisabolol i cykliczne etery działają przeciwbakteryjnie, umbeliferon działa grzybostatycznie, natomiast chamazulen i α-bisabolol działają antyseptycznie. Roślina wykazuje aktywność przeciwzapalną, przeciwwrzodową oraz rozkurczową na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.
6. Mięta pieprzowa (Mentha x piperita L.)
– surowiec leczniczy stanowią liście. Są one źródłem olejku eterycznego. Głównymi składnikami olejku jest mentol i jego pochodne oraz związki seskwiterpenowe. Mięta zawiera także flawonoidy, garbniki i związki fenolowe. Do najważniejszych jej zastosowań należą problemy trawienne takie jak: czkawka, wzdęcia, kolki, zatrucia pokarmowe, stany zapalne przewodu pokarmowego oraz zaburzenia wydzielania żółci i choroby wątroby. Ze względu na obecność mentolu wchodzi w skład maści przeciwbólowych (lekko znieczula i chłodzi bolące miejsca). Koryguje smak i zapach leków.
7. Melisa lekarska (Melissa officinalis L.)
należy do surowców olejkowych. Głównymi składnikami olejku eterycznego zawartego w liściach są cytrale (odpowiadają za jego cytrynowy zapach). W liściu występują ponadto garbniki, flawonoidy, kwasy fenolowe i triterpeny. Surowiec działa uspokajająco na skołatane nerwy, ułatwia zasypianie, wycisza i łagodzi lęki. Zaleca się go szczególnie dzieciom, studentom, jak i kobietom wchodzącym w okres menopauzy. Wspomaga leczenie niestrawności oraz stanów zapalnych żołądka. Jest korzystny w zaburzeniach pracy wątroby oraz woreczka żółciowego. Olejek eteryczny wykazuje aktywność przeciw wirusowi opryszczki (cytral, cytronelal).
8. Ostropest plamisty (Silybum marianum L. Gaertner)
– surowiec zielarski stanowi owoc. Wywodzi się obszaru śródziemnomorskiego: południowej i południowo- wschodniej Europy, Afryki Północnej, Azji Zachodniej oraz niektórych rejonów Azji Środkowej. Owoce zawierają w swoim składzie: sylimarynę, sylibinę (zespół flawonolignanów), flawonoidy, aminy, (histaminę, tyraminę), kwasy organiczne. Występują w nich także witaminy C i K, fitosterole, śluzy i garbniki, kwas linolowy (olej). Ostropest posiada działanie ochronne na wątrobę. Poleca się go w chorobach takich jak: marskość wątroby, alkoholowe i niealkoholowe stłuszczenie wątroby, stany zapalne dróg żółciowych, żółtaczka i kamica. Jest wskazany dla osób pracujących w niekorzystnych warunkach (chemikalia) oraz przyjmujących dużą ilość leków. Wykazuje także działanie przeciwskurczowe. Powoduje obniżenie cholesterolu i przeciwdziała rozwojowi miażdżycy.
9. Skrzyp polny (Equisetum arvense L.)
– nazwy zwyczajowe to koński ogon, świńskie orzechy, jodełka i inne. Surowiec stanowi ziele. Jest ono bogate w substancje takie jak: flawonoidy oraz krzemiany (kwas krzemowy, sole potasu), węglowodany i kwasy fenolowe. Skrzyp działa moczopędnie, stąd poleca się go w stanach zapalnych i zakażeniach dróg moczowych, w obrzękach oraz pomocniczo w reumatyzmie. Mówi się przy tym o zdrowej krzemionce, która poprawia stan naszych kości, skóry i jej wytworów (paznokci, włosów) a także naczyń krwionośnych.
10. Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.)
to powszechna roślina w Polsce, Eurazji i Ameryce Południowej. W składzie chemicznym ziela, które stanowi źródło związków aktywnych znajdują się olejek eteryczny (chamazulen), flawonoidy (glikozydy apigeniny, kwercetyny, luteoliny), gorzkie seskwiterpeny (gwajakolidy, eudesmanolidy), achilleina, garbniki, kumaryny, kwas mrówkowy, octowy, izowalerianowy, cholina, kwas salicylowy oraz witaminy (C, A i K), sole cynku, miedzi, żelaza i siarki. Krwawnik wykorzystywany jest jako środek przeciwzapalny, przeciwkrwotoczny, rozkurczowy oraz pobudzający czynności wydzielnicze przewodu pokarmowego.
Bibliografia u autora
